पुरुषांमधील वंध्यत्वः कारणे व उपचार

काही जोडप्यांच्या बाबतीत मूल हवं असूनदेखील लग्नानंतरच्या वर्षभराच्या प्रयत्नानंतरही संततीसुखापासून ते वंचित राहतात. तेव्हा त्या जोडप्याला वंध्यत्व आहे, असं आपण म्हणू शकतो. माझ्यात कोणताही दोष असणे अशक्य आहे, अशी पुरुषी मानसिकता अशावेळी बऱ्याचदा आढळते. ही चौकट मोडून उपचार घ्यायची तयारी दाखवणे आणि ती अंगिकारणे ही वंध्यत्व उपचारासाठीची पहिली व सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे. 

पुरुषांमधील वंध्यत्वाची कारणे : 

- बदललेल्या जीवनशैलीचे दुष्परिणाम : कामाचा ताणतणाव, लॅपटॉप / मोबाइल यांसारख्या गॅजेट्सचा जननेंद्रियाच्या नजीकचा सतत वापर, प्रदूषण, खाण्यापिण्याच्या अनियमित वेळा व भेसळयुक्त तसेच जंक पदार्थांचे सेवन.
- दारू, धूम्रपान, अंमली पदार्थांचे सेवन या सवयींमुळे आधीची नाजूक असलेली अवस्था अधिक गंभीर होऊ शकते. 

- तरुण वयात सर्रास आढळणारा मधुमेह आणि उच्च रक्तदाब व त्या औषधांचे दुष्परिणाम यामुळे कमी होणारे शुक्राणुंचे प्रमाण. 

- अंडकोश, प्रोस्टेट व सेमिनल व्हेसिकल या तीन ग्रंथींमधील द्रव्यांचा संयोग वीर्यात असतो. यातील एखाद्या किंवा तिन्ही ग्रंथीमध्ये संसर्ग किंवा आजार असू शकतो. सेक्स्युअली ट्रान्समिटेड डिसीजेस (एसटीडी), टयूबरक्युलॉसिस (टीबी), कलायमेडिया हा संसर्ग पुरुष वंध्यत्वासाठी सर्रास आढळतो. 

- व्हेरिकोसिल : वृषणाभोवतालच्या रक्तवाहिन्यांचा आकार वाढून वृषणांचे तापमान वाढल्यामुळे शुक्राणूंच्या वाढीस निर्माण झालेला अडथळा. 

- अतितंग अंतर्वस्त्र / वस्त्रांमुळे शुक्राणूंचे प्रमाण व गुणवत्ता खालावते. 

- शुक्राणूंच्या तपासणीनंतरच त्या पुरुषाला वंध्यत्व आहे किंवा नाही हे निश्चित होते. 

पुरुष वंध्यत्वाची लक्षणे 

- लघवी करताना वारंवार जळजळ होणे. 

- शरीर संबंधांविषयी गैरसमज/अनास्था/अवास्तव अपेक्षा. 

- लिंगामध्ये उत्तेजना अजिबात नसणे किंवा आवश्यक तेवढी नसणे. 

- शरीर संबंधांनंतर येणाऱ्या वीर्याचे प्रमाण अत्यंत कमी असणे किंवा न येणे. 

- अंडकोशानजिक असलेल्या अवयवांना वेदना. 

- शारीरिक संबंधाच्या इच्छेचा अभाव 

पुरुष वंध्यत्वाच्या चाचण्या कोणत्या? 

- अत्यानुधिक तपासणीद्वारे जंतूसंसर्ग, व्हेरिकोसिल, हायड्रोसिल, इत्यादींची चाचणी होऊ शकते. 

- वीर्यचाचणी करून शुक्राणूंची सखोल माहिती मिळते. 

उपचार प्रणाली 

- गरजेनुसार, वीर्यातील सक्रिय शुक्राणूंची संख्या व गतीच्या वाढीसाठी काही संप्रेरके व प्रतिजैविके दिली जाऊ शकतात. व्हेरिकोसिल, हायड्रोसिल, बंद शुक्रनलिका यांवर शस्त्रक्रियेद्वारा यशस्वी उपचार करता येतात. 

- 'असिस्टेड रिप्रॉडक्शन' या उपचारपद्धतीने वंध्यत्वावर उपचार केले जातात. ह्या पद्धतीमध्ये किमान चार दिवस शारीरिक संबंध किंवा हस्तमैथून न करता ते वीर्य घेतले जाते व त्यावर प्रक्रिया करून उच्च दर्जाचे शुक्रजंतू वैद्यकीय उपकरणांद्वारे स्त्रीच्या गर्भाशयात सोडले जातात. ह्याला आययूआय पद्धती असे म्हणतात. 

- अत्यंत कमी प्रमाणात शुक्राणू असलेल्या पुरुषांच्या अंडकोशातून मायक्रोसुईद्वारे शुक्राणू काढून बाहेर ठेवलेल्या परिपक्व स्त्रीबीजामध्ये रुजवले जातात. 

- शून्य शुक्राणू असलेल्या पुरुषांच्या अंडकोशावर शस्त्रक्रिया (TESE - PESA) करून विज्ञानाची कास धरून त्यांच्यातील वंध्यत्वाचा दोष दूर केला जातो व ते बाबा बनू शकतात. महत्त्वाचे म्हणजे इंटरनेटच्या माध्यमातून माहिती मिळवून स्वतःच स्वतःच्या आजाराचे निदान व उपचार न करता तज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.